“Veel schrijfgenot” wenste hij me toen we afscheid namen. Waarmee hij bedoelde: schrijf je mening nog eens neer zodat we weer voer hebben voor discussie. Ik werd er ietwat treurig van. Hij weet niet hoe ik zwalp, dat ik niet weet wat ik nog mág denken, of ik nog wel zelfstandig kán denken.

Kort na het uitbreken van de pandemie – we zaten bijna constant thuis en hadden weinig contacten – begon ik veel meer dan tevoren Facebook te volgen. Ik las wat iedereen dacht over Corona en de maatregelen, las online ook een krant of drie en volgde de statistieken van vier landen op de voet. Niet dat ik daar veel van onthield, maar ik had toch de illusie een beetje deel uit te maken van de wereld. 

Sociale media vervingen de echte wereld en ik maakte me er afhankelijk van. Ik zag dat ook in, maar vond dat niet erg. Er waren immers weinig andere zaken die mijn aandacht vroegen. Nu, drie jaar later, merk ik hoeveel invloed ze op me hebben. Ik grijp nog altijd veel vaker naar mijn telefoon dan naar een boek. Wiskundige en taalmodellen lijken mijn denken te hebben overgenomen. Facebook meldt wanneer mijn vriendjes jarig zijn en wiens berichten ik dringend moet bekijken. Spotify weet welke muziek ik graag hoor en beveelt dagelijks nieuwe aan, aangepast aan mijn persoonlijke smaak. Allemaal pareltjes waarvan ik het bestaan zonder Spotify nooit zou te weten zijn gekomen. Pinterest en Instagram weten beter dan ikzelf wat mij interesseert. Google vervangt mijn geheugen, Word laat me foutloos schrijven en dankzij de rekenmachine op mijn mobiele telefoon reken ik nog zelden iets uit het hoofd. Op mijn telefoon zie ik ook of ik genoeg stapjes heb gezet en in mijn mailbox verschijnt welke artikels ik moet lezen. 

Er zijn meer mensen zoals ik, en met een grotere verslaving. Kinderen van twee kunnen swipen. Ik vraag me dan ook af: wat betekent dat voor onze hersenen? Worden ze een rudimentair orgaan? Gaan ze verschrompelen, zoals de appendix en het staartbeen? Hoe ziet het hoofd van de mens er over x-aantal jaar uit? 

Eind vorig jaar werd ChatGPT gelanceerd, een door kunstmatige intelligentie aangestuurde vraagbaak die gebruik maakt van grote taaldatabases om in dialoog te gaan met de gebruiker en teksten in verschillende stijlen kan produceren. In het begin maakte ik me er niet druk in. Er kan alleen maar uitkomen wat er ooit is ingestoken, dacht ik, dit systeem kent alleen wat al ooit geschreven en gebeurd is. Het kent het verleden, niet de toekomst. Voor schrijvers van non-fictie een zegen, voor schrijvers van fictie geen probleem. 

Tot iemand van onze schrijfclub een experiment uitvoerde. Ze vroeg de chatbot een verhaal te schrijven. Het moest gaan over een man en een vrouw die samen in de bergen aan de wandel zijn, ruzie krijgen, waarna de vrouw de man in de afgrond duwt. ChatGPT wilde die duw niet beschrijven. “Een verhaal over een persoon die zijn of haar partner kwaad doet, zou niet moeten worden bevorderd of geïmpliceerd. Ik kan geen verhalen schrijven die onethisch of schadelijk kunnen zijn.” Toen ik dat las, liep er een rilling over mijn rug. Dit ging verder dan data verzamelen en bewerken, het volgende woord voorspellen. De chatbot oordeelde wat moreel verwerpelijk is, welke waarden en normen we moeten hanteren. Oordelen die erin gestopt worden door technologische bedrijven. 

Afgelopen week stuurde mijn oudste zoon me een stuk tekst door. Hij had aan ChatGPT gevraagd wat de inhoud is van Duiven komen altijd terug, het boek dat ik heb geschreven. Wat er in het antwoord stond, klopte niet, maar de hoofdpersonages hadden wel dezelfde voornamen als een bevriend koppel. Ik kreeg er paranoïde gedachten van. Hoe wist die chatbot dat ik met hen bevriend ben? Waar had hij welke gegevens gevonden? Gelukkig vond mijn andere zoon er al gauw een verklaring voor: er bestaat nog een boek waarin duiven een belangrijke rol spelen, en ja, heel toevallig hebben de hoofdpersonen de naam van onze vrienden.

De paranoïa ging over maar heel gerustgesteld was ik niet. We zullen de ons aangereikte informatie moeten controleren, research blijven doen, met elkaar in discussie gaan en kritischer zijn dan ooit. Alles checken, checken, en nog eens checken. Tot we er een punthoofd van krijgen.